Tradycje hutnicze jak Lajkonik, koronkarstwo i praktyka gry na dudach. "To dla Chorzowa wydarzenie historyczne"

Dziedzictwo niematerialne kultury przemysłowej, a więc tradycje, zwyczaje i obyczaje robotników, kultywowana przez nich pamięć zbiorowa, ich muzykowanie to ważny elementy spuścizny rewolucji przemysłowej. Bez tego trudno jest zrozumieć ostatnie 250 lat naszej historii. Kultura hutnicza jest niezbywalnym elementem tego zasobu. Od wielu lat uczelnie wyższe, hutnicze związki zawodowe i zakłady metalurgiczne w wielu miejscach kraju konsekwentnie starają się pielęgnować hutnicze tradycje chroniąc je przed zapomnieniem. Mimo to hutnicze dziedzictwo długo było rozproszone i pozostawało w cieniu. Mało kto już pamiętał, że 4 maja w dn. św. Floriana obchodzony jest Dzień Hutnika. 

- Bez hutnictwa i jego specyficznej kultury nie tylko nie wydarzyłaby się europejska rewolucja przemysłowa, ale i górnośląski pejzaż kulturowy byłby znacznie uboższy. Hutnicze tradycje i obrzędowość są równie ważne jak tradycje związane z Barbórką, czy górnicze orkiestry dęte ,więc oczywistym jest, że zasługują na podobne uznanie. Od teraz zagoszczą na Krajowej Liście, która dotychczas obejmowała nieco ponad 90 najważniejszych tradycji kultywowanych w Polsce – mówi Adam Kowalski, dyrektor Muzeum Hutnictwa w Chorzowie.

Starania rozpoczęto w 2022 roku

Hutnicze tradycje i obchody Dnia Hutnika decyzją Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego trafiły właśnie na prestiżową Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego. Tym samym dziedzictwo pokoleń hutników i hutniczek uznane zostało za równie ważne dla krajowej spuścizny kulturowej jak krakowskie szopkarstwo, pochód Lajkonika, tradycje flisackie na Dunajcu czy koronkarstwo w Koniakowie.

- Wpis tradycji hutniczych na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego to dla Chorzowa wydarzenie historyczne. Nasze miasto w kształcie jaki znamy nie powstałoby bez hut. Ale co ważniejsze to swoistego rodzaju hołd dla dziesiątek tysięcy chorzowian i chorzowianek, których życie z hutą było i jest związane. To co kiedyś było dla nich codziennością dzisiaj jest częścią niematerialnego dziedzictwa kulturowego Polski. Jesteśmy dumni, że inicjatywa dotycząca tego wpisu wyszła z Chorzowa i tym sposobem mogliśmy koordynować współpracę partnerów z aż pięciu województw naszego kraju – mówi Szymon Michałek, Prezydent Miasta Chorzów.

To uznanie nie byłoby jednak możliwe gdyby nie ścisła, wielomiesięczna współpraca szeroko pojętego grona depozytariuszy – instytucji, podmiotów i osób kultywujących te tradycje. Prace rozpoczęły się przy dobrej okazji – świętując 220-lecie powstania Huty Królewskiej, w sierpniu 2022 r. Rada Miasta Chorzów honorując tę rocznicę podjęła uroczystą uchwałę w sprawie rozpoczęcia starań o wpisanie tradycji hutniczych na listę.

Prace dla całego kraju koordynowało Muzeum Hutnictwa w Chorzowie. Włączyli się w nie przedstawiciele szeroko pojętego środowiska hutniczego, związkowego i akademickiego. To dzięki ich wielomiesięcznym staraniom wypracowany został katalog objętych wpisem hutniczych tradycji aż z pięciu województw. Obejmuje on m.in.: tradycje związane z obchodami Dnia Hutnika (w tym uroczyste przemarsze, msze święte w intencji braci hutniczej, uroczystości honorowania jubilatów, przemianek hutniczy, karczmy i biesiady hutnicze), edukację formalną i nieformalną, socjolekt hutniczy, kulturę muzyczną – w tym hutnicze orkiestry dęte czy tradycje śpiewacze, sferę duchową związaną z kultem św. Floriana, mundury hutnicze czy też symbolikę jak hutnicza flaga czy godło. 

- Dziś wspólnie z depozytariuszami wpisu możemy z dumą powiedzieć, że wykonana, wspólna praca była skuteczna, a Polska jest dumna z hutniczych tradycji! Jednak prawdziwe wyzwanie dopiero się zaczyna. Każda tradycja ujęta na Krajowej Liście wymaga kultywowania, nieustannej pielęgnacji i podtrzymywania. Potrzebuje opiekunów. To właśnie wielka rola wszystkich depozytariuszy tradycji, którzy zobowiązani są do realizacji 5-letniego planu ochrony – zauważa dyr. Kowalski.

- Włączając się w przygotowanie wniosku każdy z uczestników tego projektu złożył pewnego rodzaju deklarację. Każdy stał się "dziedzicem" tradycji, a co za tym idzie jest współodpowiedzialny za jej stan. Przed nami wielkie wyzwanie. Obserwując zaangażowanie i determinację środowiska jestem pewna, że hutnicze tradycje traktowane będą z należytą troską. Ostatecznie nikt nie wymyślił jeszcze lepszego materiału do budowy świata niż stal, więc jak długo ona będzie obecna w naszym życiu, tak długo żywe będzie hutnicze dziedzictwo – dodaje Marlena Hermanowicz, kierownik Działu Edukacji i Interpretacji Dziedzictwa, realizująca zadanie przygotowania wpisu w instytucji. 

Hutnictwo w gronie niemal setki wyróżnionych

Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego sporządzona została w Paryżu 17 października 2003 r. Nakłada ona na państwa-sygnatariuszy, obowiązek ochrony i inwentaryzacji niematerialnego dziedzictwa kulturowego, a są nim, według definicji Konwencji: praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedza i umiejętności – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturowa – które wspólnoty, grupy i, w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego (źródło: Wikipedia).

Aktualnie na polskiej liście znajduje się 97 wpisów. W tym roku, poza tradycjami hutniczymi i obchodami Dnia Hutnika znalazły się na niej także m. in. Święto Ogniowe w Żorach, warszawska pielgrzymka piesza na Jasną Górę, oklejanka kurpiowska z Puszczy Białej czy tradycje kulturowe regionu opoczyńskiego. Pełne dane dostępne są na stronie internetowej Instytutu. 

Starania o wpis tradycji hutniczych na Krajową listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego, koordynowane przez Muzeum Hutnictwa w Chorzowie, zyskały wsparcie finansowe ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego pozyskanych na ten cel przez Muzeum w latach 20234 i 2024. 

Poniżej znajduje się lista depozytariuszy wpisu: 

Akademia Górniczo-Hutnicza im. S. Staszica w Krakowie, ArcelorMittal Poland, JSW S.A., KGHM Polska Miedź S.A., Huta Bankowa, Huta Pokój Profile, Koksoprojekt, Krajowa Sekcja Hutnictwa NSZZ "Solidarność", Magazyn Hutniczy, MDK Batory, Minec Sp. z o.o. Przedsiębiorstwo Robót Inżynieryjnych, Muzeum Hutnictwa w Chorzowie, Politechnika Częstochowska, Politechnika Śląska, Siemianowickie Centrum Kultury, Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego w Polsce, Stowarzyszenie Doliny Małej Panwii, Stowarzyszenie Przyjaciół Huty Warszawy, Walcownia Blach Batory, Węglokoks S.A., Związek Pracodawców Przemysłu Hutniczego, byli i obecni pracownicy zakładów, działacze związkowi, społecznicy z terenu województwa śląskiego, dolnośląskiego, małopolskiego, opolskiego oraz mazowieckiego

źródło: informacja prasowa / Wikipedia / własne
fot. własne